Oddelegowanie czy podróż służbowa

Firma prowadzi budowy w Niemczech i zatrudnia polskich pracowników do realizacji prac wykończeniowych. W umowach o pracę określono, że miejscem ich pracy jest siedziba pracodawcy. Pomimo tego pracownicy pracują jedynie za granicą, co strony zgodnie ustaliły. Pracownicy są przez pracodawcę dowożeni na budowę i tam stale wykonują umówioną pracę przez okresy kilkumiesięczne. Tylko na urlopy i święta przyjeżdżają do Polski. Czy pracownicy są w podróży służbowej i mają prawo do odpowiednich świadczeń z tego tytułu?

Nie. Jeśli pracownik wykonuje swoją stałą pracę na wyjeździe, to nie można uznać, że znajduje się w podróży służbowej, a tym samym pracodawca nie ma obowiązku wypłaty diet i innych należności z tego tytułu.

Podróżą służbową jest wykonywanie zadania służbowego określonego przez pracodawcę poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub stałe miejsce pracy pracownika, w terminie i miejscu określonym w poleceniu wyjazdu służbowego. Taka definicja podróży służbowej wynika z art. 77⁵ § 1 K.p. Podróż służbowa charakteryzuje się tym, że jest odbywana:

poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy,
na polecenie pracodawcy,
w celu wykonania określonego przez pracodawcę zadania.

Przy czym wszystkie te cechy muszą wystąpić łącznie. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 lutego 2008 r. (sygn. akt I PK 208/07, OSNP 2009/11-12/134).

Z interpretacji przepisu art. 77⁵ § 1 K.p. wynika wprost, że podróż służbowa ma charakter incydentalny dla pracownika. Potwierdzał to również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów z dnia 19 listopada 2008 r. (sygn. akt II PZP 11/08, OSNP 2009/13-14/166). Wskazał w niej na tymczasowy i krótkotrwały charakter podróży służbowej, która ma stanowić coś wyjątkowego w całokształcie obowiązków danego pracownika i sprowadzać się do wykonania określonego przez pracodawcę zadania. Celem podróży służbowej jest dotarcie do miejsca wykonywania zadania zleconego przez pracodawcę, które znajduje się poza wynikającym z umowy o pracę miejscem stałego świadczenia pracy. Nie jest jej celem stałe wykonywanie pracy w tej miejscowości, lecz jedynie czasowe wykonanie zleconego zadania służbowego. Zadanie to musi być przy tym skonkretyzowane przez pracodawcę i nie może mieć charakteru generalnego.

Ważne: Nie jest podróżą służbową wykonywanie pracy (zadań) w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania pracownika jest stałe wykonywanie pracy (zadań) w tych miejscowościach.

Podróż służbowa nie jest bowiem tym samym co wykonywanie pracy umówionej przez strony. Przy czym diety i inne należności przysługujące z tytułu tej podróży nie stanowią wynagrodzenia za pracę, lecz inne świadczenia związane z pracą. Zwracał na to uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2012 r. (sygn. akt III UK 54/11).

Zatem wykonywanie stałej pracy, określonej w umowie o pracę nie może odbywać się w ramach podróży służbowej. W takim przypadku nie znajdują zastosowania przepisy określające należności przysługujące pracownikowi z tytułu tej podróży. Istotne jest, że strony umowy o pracę nie mogą poprzez wzajemne porozumienie przyjąć, iż określone oddelegowanie (wyjazd) pracownika stanowiło podróż służbową, o której mowa w art. 77⁵ § 1 K.p., gdyż takie porozumienie stron byłoby nieważne, co także stwierdzał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego wyżej wyroku z dnia 7 lutego 2012 r.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego rozważano w szczególności sytuację pracownika wykonującego pracę na budowie za granicą stwierdzając, że taki pracownik może być zatrudniony w różnych miejscach.

Miejsce pracy określone w umowie powinno odpowiadać wówczas rzeczywistemu stanowi rzeczy. Powinno ono być przez strony określone w treści umowy o pracę. Jednakże dokument umowy nie musi mieć przesądzającego znaczenia, ponieważ inne ustalenia w tym zakresie mogą wynikać z faktycznego porozumienia stron. Przy czym strony umowy o pracę mogą nawet w sposób dorozumiany ustalić inne miejsce pracy pracownika niż wpisane do umowy o pracę. Wynika to z art. 60 K.c., według którego, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. Oznacza to, że nawet, jeśli w treści umowy o pracę było zapisane, że miejscem pracy pracownika jest siedziba pracodawcy, a w rzeczywistości strony umowy zgodnie ustaliły, że pracownik będzie pracował np. za granicą, to można przyjąć, że poprzez takie porozumienie strony w istocie dokonały zmiany treści umowy o pracę w części dotyczącej miejsca pracy. Do podobnych wniosków doszedł Sąd Najwyższy w uzasadnieniach wyroków z dnia 11 października 2005 r. (sygn. akt I PK 67/05, OSNP 2006/17-18/268) oraz z dnia 5 grudnia 2002 r. (sygn. akt I PKN 575/01). Takie porozumienie zmieniające miejsce pracy jest wiążące dla obu stron i żadna z nich nie może swobodnie (jednostronnie) się z niego wycofać.